Lịch sử loài chó: Chó được thuần hóa như thế nào và tại sao?
Cập nhật ngày 25 tháng 4 năm 2019, bởi By K. Kris Hirst.
Nguồn: https://www.thoughtco.com/how-and-why-dogs-were-domesticated-170656
Lược dịch: Nguyễn Huy Nhâm-Bảo tàng Nhân học
Nguồn: https://www.thoughtco.com/how-and-why-dogs-were-domesticated-170656
Lược dịch: Nguyễn Huy Nhâm-Bảo tàng Nhân học
Lịch sử thuần hóa loài chó là lịch sử của mối quan hệ cộng tác cổ xưa giữa loài chó (Canis lupus Familris) và con người. Mối quan hệ cộng tác đó có thể ban đầu dựa trên nhu cầu của con người về việc chăn gia súc và săn bắn, về một hệ thống báo thức sớm và một nguồn thực phẩm ngoài sự đồng hành mà nhiều người trong chúng ta ngày nay biết và yêu mến. Đổi lại, những chú chó nhận được sự đồng hành, bảo vệ, che chở và nguồn thức ăn đáng tin cậy. Nhưng mối quan hệ cộng tác này xảy ra lần đầu tiên khi nào vẫn còn đang được tranh luận.
Lịch sử loài chó đã được nghiên cứu gần đây bằng cách sử dụng DNA ty thể (mtDNA), điều này cho thấy rằng chó sói và chó phân tách thành các loài khác nhau vào khoảng 100.000 năm trước. Mặc dù phân tích mtDNA đã làm sáng tỏ (các) sự kiện thuần hóa có thể đã diễn ra từ 40.000 đến 20.000 năm trước nhưng các nhà nghiên cứu không nhất trí về kết quả này. Một số phân tích cho rằng địa điểm thuần hóa ban đầu của việc thuần hóa chó là ở Đông Á; những người khác cho rằng trung đông là địa điểm đầu tiên của quá trình thuần hóa; và vẫn còn những loài khác mà việc thuần hóa sau này diễn ra ở Châu Âu.
Những gì dữ liệu di truyền cho thấy cho đến nay là lịch sử của loài chó cũng phức tạp như lịch sử của những người mà chúng sống cùng, hỗ trợ cho mối quan hệ cộng tác lâu dài nhưng làm phức tạp các lý thuyết về nguồn gốc của chúng.
Hai địa điểm thuần hóa
Năm 2016, một nhóm nghiên cứu do nhà khảo cổ sinh học Greger Larson đứng đầu (Frantz và cộng sự được trích dẫn bên dưới) đã công bố bằng chứng mtDNA cho hai địa điểm xuất xứ của loài chó nhà: một ở Đông Âu Á và một ở Tây Âu Á. Theo phân tích đó, chó châu Á cổ đại có nguồn gốc từ sự kiện thuần hóa chó sói châu Á cách đây ít nhất 12.500 năm; trong khi những con chó thuộc thời kỳ đồ đá cũ ở châu Âu có nguồn gốc từ sự kiện thuần hóa độc lập khỏi chó sói châu Âu cách đây ít nhất 15.000 năm. Sau đó, báo cáo cho biết, vào khoảng trước thời kỳ đồ đá mới (ít nhất là 6.400 năm trước), những con chó châu Á đã được con người đưa đến đến châu Âu, nơi chúng thay thế những con chó thuộc thời kỳ đồ đá cũ của châu Âu.
Điều đó sẽ giải thích tại sao các nghiên cứu DNA trước đó báo cáo rằng tất cả các loài chó hiện đại đều là hậu duệ của một sự kiện thuần hóa và cũng có bằng chứng về hai sự kiện thuần hóa từ hai địa điểm xa xôi khác nhau. Có hai quần thể chó trong thời kỳ đồ đá cũ, theo giả thuyết, nhưng một trong số chúng — loài chó thuộc thời kỳ đồ đá cũ ở châu Âu — hiện đã tuyệt chủng. Vẫn còn rất nhiều câu hỏi như: không có loài chó Mỹ cổ đại nào được đưa vào hầu hết các dữ liệu, Frantz và cộng sự gợi ý rằng hai loài tiền thân là hậu duệ của cùng một quần thể sói ban đầu và cả hai đều đã tuyệt chủng.
Tuy nhiên, các học giả khác (Botigué và các đồng nghiệp, được trích dẫn dưới đây) đã điều tra và tìm ra bằng chứng hỗ trợ (các) sự kiện di cư trên khắp vùng thảo nguyên Trung Á, nhưng không phải để thay thế hoàn toàn. Họ không thể loại trừ Châu Âu là địa điểm thuần hóa ban đầu.
Dữ liệu: Những con chó được thuần hóa sớm
Con chó nhà được xác nhận sớm nhất cho đến nay là từ một di chỉ mộ táng ở Đức có tên Bonn-Oberkassel, nơi có sự kết hợp giữa người và chó với niên đại 14.000 năm trước. Con chó thuần hóa được xác nhận sớm nhất ở Trung Quốc đã được tìm thấy trong những năm đầu thời đồ đá mới (7000-5800 TCN) ở đại điểm Jiahu tại tỉnh Hà Nam.
Bằng chứng về sự cùng tồn tại của chó và con người, nhưng không nhất thiết phải được thuần hóa, đến từ các địa điểm hậu kỳ đồ đá cũ ở Châu Âu. Những nơi này lưu giữ bằng chứng về sự tương tác của loài chó với con người và bao gồm hang Goyet ở Bỉ, hang Chauvet ở Pháp và Predmosti ở Cộng hòa Séc. Các địa điểm thời kỳ đồ đá giữa ở châu Âu như Skateholm (5250–3700 trước Công nguyên) ở Thụy Điển có các khu chôn cất chó, chứng tỏ giá trị của những con thú lông đối với các khu định cư săn bắn hái lượm.
Hang Danger ở Utah hiện là trường hợp chôn cất chó sớm nhất ở châu Mỹ, vào khoảng 11.000 năm trước, có khả năng là hậu duệ của chó châu Á. Một đặc điểm được tìm thấy trong suốt lịch sử sống của loài chó ở khắp mọi nơi là việc tiếp tục lai giống với chó sói rõ ràng là đã tạo ra loài sói đen lai được tìm thấy ở châu Mỹ. Màu lông đen là một đặc điểm của loài chó, không có ở chó sói.
Chó được coi như bạn của con người
Một số nghiên cứu về việc chôn cất những con chó có niên đại cuối thời kỳ đồ đá giữa-sơ kỳ đồ đá mới Kitoi ở vùng Cis-Baikal của Siberia cho thấy rằng trong một số trường hợp, những con chó được trao tặng "nhân vị tính" (person-hood/tư cách con người) và được đối xử bình đẳng như bạn của con người. Một con chó được chôn tại địa điểm Shamanaka là một con chó đực, tuổi trưởng thành bị thương ở cột sống, vết thương đã hồi phục. Niên đại carbon phóng xạ có niên đại khoảng 6.200 năm trước (cal BP) cho thấy rằng việc chó được chôn cất trong một nghĩa trang chính thức và theo cách tương tự như con người trong nghĩa trang đó. Con chó cũng có thể đã sống như một thành viên trong gia đình.
Một con sói được chôn tại nghĩa trang Lokomotiv-Raisovet (~ 7.300 cal BP) cũng là một con đực trưởng thành lớn tuổi. Chế độ ăn của sói (từ phân tích đồng vị ổn định) được cấu thành từ hươu, chứ không phải ngũ cốc và mặc dù răng của nó bị mòn nhưng không có bằng chứng trực tiếp nào cho thấy loài sói này là một phần của cộng đồng. Tuy nhiên, nó cũng được chôn cất trong một nghĩa trang trang trọng.
Những vụ chôn cất này là ngoại lệ, nhưng không phải là hiếm: có những trường hợp khác, nhưng cũng có bằng chứng cho thấy những người thợ săn-ngư dân ở Baikal đã tiêu thụ chó và sói, vì xương bị cháy và mảnh xương của chúng xuất hiện trong các hố phế thải. Nhà khảo cổ học Robert Losey và các cộng sự, người thực hiện nghiên cứu này, cho rằng đây là những dấu hiệu cho thấy những người săn bắn hái lượm ở Kitoi ít nhất đã coi những con chó này là "người".
Giống Hiện đại và Nguồn gốc Cổ đại
Bằng chứng về sự xuất hiện của sự biến đổi giống được tìm thấy ở một số địa điểm thuộc hậu kỳ đồ đá cũ của châu Âu. Những con chó cỡ trung bình (với chiều cao từ 45–60 cm) đã được xác định ở các địa điểm Natufian ở Cận Đông với niên đại ~ 15.500-11.000 cal BP). Chó từ trung bình đến lớn (chiều cao trên 60 cm) đã được xác định ở Đức (Kniegrotte), Nga (Eliseevichi I) và Ukraine (Mezin), ~ 17.000-13.000 cal BP). Chó nhỏ (chiều cao dưới 45 cm) đã được xác định ở Đức (Oberkassel, Teufelsbrucke và Oelknitz), Thụy Sĩ (Hauterive-Champreveyres), Pháp (Saint-Thibaud-de-Couz, Pont d'Ambon) và Tây Ban Nha (Erralia) giữa ~ 15.000-12.300 cal BP. Xem các cuộc điều tra của khảo cổ học Maud Pionnier-Capitan và các cộng sự để biết thêm thông tin.
Một nghiên cứu gần đây về các đoạn DNA được gọi là SNP (đa hình đơn nucleotide) đã được xác định là dấu hiệu của các giống chó hiện đại và được công bố vào năm 2012 (Larson và cộng sự) đã đưa ra một số kết luận đáng ngạc nhiên: mặc dù đã có bằng chứng rõ ràng về sự khác biệt rõ rệt về kích thước trong những con chó rất sớm (ví dụ, những con chó nhỏ, vừa và lớn được tìm thấy ở Svaerdborg), nhưng điều này không liên quan gì đến các giống chó hiện tại. Các giống chó hiện đại lâu đời nhất không quá 500 năm tuổi, và hầu hết chỉ có niên đại từ ~ 150 năm trước.
Các lý thuyết về nguồn gốc giống chó hiện đại
Các học giả hiện nay đồng ý rằng hầu hết các giống chó mà chúng ta thấy ngày nay đều là những giống chó phát triển gần đây. Tuy nhiên, sự biến đổi đáng kinh ngạc ở loài chó là di tích của quá trình thuần hóa cổ xưa và đa dạng của chúng. Các giống chó có kích thước khác nhau, từ những chú chó "teacup poodles" 1 pound (0,5 kg) đến những con mastiff khổng lồ nặng hơn 200 lbs (90 kg). Ngoài ra, các giống chó có tỷ lệ chi, cơ thể và hộp sọ khác nhau và chúng cũng khác nhau về khả năng, với một số giống được phát triển với các kỹ năng đặc biệt như chăn gia súc, tìm vết, đánh hơi dựa vào mùi hương và dẫn đường.
Đó có thể là do quá trình thuần hóa xảy ra trong khi con người đều là những người săn bắn hái lượm vào thời điểm đó, dẫn đến các cuộc sống di cư rộng rãi. Chó di cư cùng với con người, và do đó, trong một thời gian, các quần thể chó và con người đã phát triển trong sự tách biệt về địa lý trong một khoảng thời gian. Tuy nhiên, cuối cùng, sự gia tăng dân số của con người và các mạng lưới thương mại có nghĩa là con người đã kết nối lại với nhau, và theo các học giả, điều đó đã dẫn đến sự kết hợp di truyền trong quần thể chó. Khi các giống chó bắt đầu được phát triển mạnh mẽ cách đây khoảng 500 năm, chúng được tạo ra từ một nguồn gen khá đồng nhất, từ những con chó có di truyền gen hỗn hợp được phát triển ở các địa điểm khác nhau rộng rãi.
Kể từ khi thành lập các Hội đồng chó (kennel clubs), việc nhân giống đã được chọn lọc: nhưng ngay cả khi điều đó đã bị gián đoạn bởi Thế chiến I và II, khi các quần thể sinh sản trên khắp thế giới bị tiêu diệt hoặc tuyệt chủng. Các nhà lai tạo chó kể từ đó đã tái lập các giống chó bằng cách sử dụng một số ít cá thể hoặc kết hợp các giống chó tương tự.
Nguồn tham khảo:
- Botigué LR, Song S, Scheu A, Gopalan S, Pendleton AL, Oetjens M, Taravella AM, Seregély T, Zeeb-Lanz A, Arbogast R-M et al. 2017. Ancient European dog genomes reveal continuity since the Early Neolithic. Nature Communications 8:16082.
- Frantz LAF, Mullin VE, Pionnier-Capitan M, Lebrasseur O, Ollivier M, Perri A, Linderholm A, Mattiangeli V, Teasdale MD, Dimopoulos EA et al. 2016. Genomic and archaeological evidence suggests a dual origin of domestic dogs. Science 352(6293):1228–1231.
- Freedman AH, Lohmueller KE, and Wayne RK. 2016. Evolutionary History, Selective Sweeps, and Deleterious Variation in the Dog. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 47(1):73–96.
- Geiger M, Evin A, Sánchez-Villagra MR, Gascho D, Mainini C, and Zollikofer CPE. 2017. Neomorphosis and heterochrony of skull shape in dog domestication. Scientific Reports 7(1):13443.
- Perri A. 2016. A wolf in dog's clothing: Initial dog domestication and Pleistocene wolf variation. Journal of Archaeological Science 68(Supplement C):1–4.
- Wang G-D, Zhai W, Yang H-C, Wang L, Zhong L, Liu Y-H, Fan R-X, Yin T-T, Zhu C-L, Poyarkov AD et al. 2015. Out of southern East Asia: the natural history of domestic dogs across the world. Cell Research 26:21.
Ý kiến bạn đọc
Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn