Ban Chiang – Ngôi làng và khu nghĩa địa thuộc thời đại đồ đồng ở Thái Lan

 

Ban Chiang là một ngôi làng và di chỉ mộ táng quan trọng trong thời kỳ đồ đồng, nằm ở hợp lưu của ba dòng phụ lưu nhỏ ở tỉnh Udon Thani, đông bắc Thái Lan. Địa điểm này là một trong những địa điểm khảo cổ học tiền sử thuộc thời kỳ đồ đồng lớn nhất ở khu vực này của Thái Lan với diện tích ít nhất 8 ha (20 mẫu Anh).
Cuộc khai quật ở Ban Chiang được thực hiện vào những năm 1970. Đó là một trong những cuộc khai quật quy mô đầu tiên ở Đông Nam Á và là một trong những nỗ lực đa ngành sớm nhất trong ngành khảo cổ học, với các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực cùng phối hợp để tạo ra một bức tranh hoàn chỉnh về địa điểm này. Kết quả khai quật cho thấy sự phức tạp của Ban Chiang, với ngành luyện kim thời kỳ đồ đồng phát triển hoàn chỉnh nhưng thiếu vũ khí thường được cho là có mối liên hệ với ở châu Âu và phần còn lại của thế giới.
Cuộc sống ở Ban Chiang
Giống như nhiều thành phố trên thế giới, thị trấn Ban Chiang hiện tại là một câu chuyện dài: nó được xây dựng trên nền của những khu chôn cất và di tích của những ngôi làng cũ; các di tích văn hóa đã được tìm thấy ở một số nơi sâu tới 13 feet (4 mét) dưới mặt đất. Vì Ban Chiang có sự cư trú tương đối liên tục trong khoảng 4.000 năm nên các nhà khảo cổ có thể truy vết sự phát triển từ các giai đoạn tiền kim loại cho đến giai đoạn đồ đồng và đồ sắt.
Hiện vật tìm thấy bao gồm đồ gốm đa dạng và đặc biệt, được biết đến với tên gọi là "Truyền thống gốm Ban Chiang" (Ban Chiang Ceramic Tradition). Các kỹ thuật trang trí trên đồ gốm ở Ban Chiang có thể kể đến như các vết khắc đen và sơn đỏ trên nền màu vàng sẫm (black incised and red painted on buff colorations); mái chèo quấn thừng (cord-wrapped paddle), họa tiết đường cong hình chữ S (S-shaped curves) và đường khắc xoáy (swirling incisions); và các bình có bệ đỡ, hình cầu và có gờ.
Ngoài ra, trong số các tổ hợp hiện vật còn có đồ trang sức và đồ dùng bằng sắt và đồng , và các đồ vật bằng thủy tinh, vỏ sò và đá. Cùng với một số đồ chôn cất trẻ em, người ta đã tìm thấy một số con lăn bằng đất sét nung được chạm khắc tinh xảo.  Hiện tại không ai biết mục đích sử dụng của chúng là để làm gì.
Tranh luận về niên đại
Trọng tâm tranh luận về cốt lõi của những nghiên cứu về Ban Chiang liên quan đến niên đại cư trú và ý nghĩa của chúng về sự khởi đầu và nguyên nhân ra đời của Thời đại đồ đồng ở Đông Nam Á. Hai giả thuyết cạnh tranh chính về thời gian của Thời đại đồ đồng Đông Nam Á được gọi là Mô hình niên đại ngắn/Short Chronology Model (viết tắt là SCM và ban đầu dựa trên các cuộc khai quật tại Ban Non Wat) và Mô hình niên đại dài (LCM, dựa trên các cuộc khai quật tại Ban Chiang), một tài liệu tham khảo theo khoảng thời gian mà những người khai quật ban đầu ghi nhận được so với khoảng thời gian của những nơi khác ở Đông Nam Á.

Giai đoạn/lớp	Thời đại	Mô hình niên đại dài (LCM)	Mô hình niên đại ngắn (SCM)
Giai đoạn muộn (LP) X, IX	Sắt	300 TCN- 200 SCN
Giai đoạn giữa (MP) VI-VIII	Sắt	900-300 TCN	Tk 3-4 TCN
Lớp trên giai đoạn sớm (EP) V	Đồng	1700-900 TCN	TK 7-8 TCN
Lớp dưới giai đoạn sớm (EP) I-IV	Đá mới	2100-1700 TCN	TK 13-11 TCN
Giai đoạn khởi đầu		ca 2100 TCN

Nguồn: White 2008 (LCM); Higham, Douka and Higham 2015 (SCM)
Sự khác biệt chính giữa niên đại ngắn và dài bắt nguồn từ kết quả của các nguồn khác nhau cho niên đại của cácbon phóng xạ. LCM dựa trên tính chất hữu cơ (hạt gạo ) trong các mạch đất sét; niên đại SCM dựa trên collagen và vỏ xương của con người: tất cả đều có vấn đề ở một mức độ nào đó. Tuy nhiên, sự khác biệt chính về lý thuyết là tuyến đường mà đông bắc Thái Lan tiếp nhận đồng và luyện kim đồng. Những người ủng hộ ngắn gọn lập luận rằng miền bắc Thái Lan có dân cư do sự di cư của các quần thể thời kỳ đồ đá mới phía nam Trung Quốc vào lục địa Đông Nam Á; Những người ủng hộ lâu dài lập luận rằng ngành luyện kim Đông Nam Á được kích thích bởi thương mại và trao đổivới Trung Quốc đại lục. Những lý thuyết này được củng cố với cuộc thảo luận về thời gian đúc đồng cụ thể trong khu vực, được thiết lập vào thời nhà Thương có lẽ sớm nhất là thời kỳ Erlitou .
Ngoài ra, một phần của cuộc thảo luận là cách tổ chức các xã hội thời kỳ đồ đá mới / đồ đồng: những tiến bộ được thấy ở Ban Chiang là do giới tinh hoa di cư từ Trung Quốc vào hay họ được thúc đẩy bởi một hệ thống bản địa, phi thứ bậc? Cuộc thảo luận gần đây nhất về những vấn đề này và các vấn đề liên quan đã được đăng trên tạp chí Antiquity vào mùa thu năm 2015.
Khảo cổ học ở Ban Chiang
Truyện kể rằng Ban Chiang được phát hiện bởi một sinh viên đại học người Mỹ vụng về, người đã ngã trên con đường của thị trấn Ban Chiang ngày nay, và tìm thấy đồ gốm lộ ra trên lòng đường bị xói mòn. Các cuộc khai quật đầu tiên tại địa điểm này được tiến hành vào năm 1967 bởi nhà khảo cổ học Vidya Intakosai, và các cuộc khai quật tiếp theo được tiến hành vào giữa những năm 1970 bởi Khoa Mỹ thuật ở Bangkok và Đại học Pennsylvania dưới sự chỉ đạo của Chester F. Gorman và Pisit Charoenwongsa.
Tài liệu tham khảo:

• For information on on-going investigations at Ban Chiang, see the Ban Chiang Project webpage at the Institute for Southeast Asian Archaeology at Pennsylvania State.
• Bellwood P. 2015. Ban Non Wat: crucial research, but is it too soon for certainty? Antiquity 89(347):1224-1226.
• Higham C, Higham T, Ciarla R, Douka K, Kijngam A, and Rispoli F. 2011. The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia. Journal of World Prehistory 24(4):227-274.
• Higham C, Higham T, and Kijngam A. 2011. Cutting a Gordian Knot: the Bronze Age of Southeast Asia: origins, timing and impact. Antiquity 85(328):583-598.
• Higham CFW. 2015. Debating a great site: Ban Non Wat and the wider prehistory of Southeast Asia. Antiquity 89(347):1211-1220.
• Higham CFW, Douka K, and Higham TFG. 2015. A New Chronology for the Bronze Age of Northeastern Thailand and Its Implications for Southeast Asian Prehistory. PLoS ONE 10(9):e0137542.
• King CL, Bentley RA, Tayles N, Viðarsdóttir US, Nowell G, and Macpherson CG. 2013. Moving peoples, changing diets: isotopic differences highlight migration and subsistence changes in the Upper Mun River Valley, Thailand. Journal of Archaeological Science 40(4):1681-1688.
• Oxenham MF. 2015. Mainland Southeast Asia: towards a new theoretical approach. Antiquity 89(347):1221-1223.
• Pietrusewsky M, and Douglas MT. 2001. Intensification of Agriculture at Ban Chiang: Is There Evidence from the Skeletons? Asian Perspectives 40(2):157-178.
• Pryce TO. 2015. Ban Non Wat: mainland Southeast Asian chronological anchor and waypoint for future prehistoric research. Antiquity 89(347):1227-1229.
• White J. 2015. Comment on ‘Debating a great site: Ban Non Wat and the wider prehistory of Southeast Asia’. Antiquity 89(347):1230-1232.
• White JC. 2008. Dating early Bronze at Ban Chiang, Thailand. EurASEAA 2006.
• White JC, and Eyre CO. 2010. Residential Burial and the Metal Age of Thailand. Archeological Papers of the American Anthropological Association 20(1):59-78.
• White JC, and Hamilton EG. 2014. The Transmission of Early Bronze Technology to Thailand: New Perspectives. In: Roberts BW, and Thornton CP, editors. Archaeometallurgy in Global Perspective: Springer New York. p 805-852.